Daktyloskopia – identyfikacja na podstawie śladów linii papilarnych

Nazwa „daktyloskopia” wywodzi się z języka greckiego. Daktylos to palec, a skopein oznacza patrzeć, oglądać. Pojęcia daktyloskopii zaczęto powszechnie używać pod koniec XIX wieku. W 1892 roku Francis Galton opublikował opracowany przez siebie statystyczny model analizy odcisków palców. Pierwsze biuro badań odcisków linii papilarnych otworzono w Kalkucie w 1897 roku, zaś Scotland Yard uruchomił własne w roku 1901.

Tadeusz Hanausek określa daktyloskopię jako dziedzinę zajmującą się „naukowymi metodami identyfikowania człowieka na podstawie wyników badań linii papilarnych”.

Linie papilarne (dermatoglify) to listewki, które znajdują się na wewnętrznych powierzchniach dłoni i palców, a także na spodzie stóp. Przeciętne wymiary tych struktur to 0,1mm-0,4mm wysokości i 0,2mm-0,7mm szerokości. Na zewnętrznych częściach listewek rozmieszczone są kanaliki potowe. Kluczowe jest ich ułożenie, które pozostawia charakterystyczne wzory na dotykanych powierzchniach. Tak odbite wzory nazywane są w kryminalistyce śladami daktyloskopijnymi.

Najważniejszą kwestią w odniesieniu do linii papilarnych jest zasada 3 N, sformułowana przez Francisa Galtona:

1. Zasada niezmienności – wzory linii papilarnych powstają około 100-120 dnia życia płodowego podczas kurczenia się kompletnie gładkiej skóry palców i pozostają niezmienne aż do momentu rozkładu zwłok.
2. Zasada nieusuwalności (trwałości) – po uszkodzeniu linie papilarne regenerują się do swojej pierwotnej postaci, o ile nie było to bardzo poważne uszkodzenie skóry właściwej. Regularne ścieranie/uszkadzanie/niszczenie linii papilarnych może osłabić ich wyrazistość, ale nie usunie ich całkowicie. W przypadku usunięcia linii na skórze powstaje puste pole, które również stanowi element charakterystyczny, umożliwiający identyfikację. Linii papilarnych można się trwale pozbyć dzięki zabiegowi głębokiej dermabrazji. Występują też rzadkie schorzenia genetyczne skóry, których jednym z objawów jest brak linii papilarnych na skutek uszkodzenia białka keratyny 14. Niekiedy skóra na dłoniach złuszcza się również wskutek ubocznego skutku jednego z leków przeciwnowotworowych – kapecytabiny.
3. Zasada niepowtarzalności – wzory linii papilarnych są unikalne, praktycznie nie istnieje możliwość zdublowania tego samego wzoru u dwóch osób. Galton oszacował prawdopodobieństwo wystąpienia dwóch takich samych wzorów i wynosi ono 1:64 000 000 000. Jest to cecha fenotypowa, która odróżnia nawet bliźnięta jednojajowe. Do dziś nie stwierdzono żadnego przypadku powtórzenia się takich samych linii papilarnych.

Podstawowymi typami wzorów linii papilarnych są wiry (W, whirls), pętle (L, loops) i łuki (A, arches), a częstość ich występowania różni się u ludzi w zależności od płci, rasy czy nawet ręki lub palca. Osoby rasy kaukaskiej najczęściej cechują się pętlami (65% osób tej rasy posiada wzory pętlicowe – 34% to wzór lewy, 31% to wzór prawy), z kolei żółtoskórzy Azjaci w 50-60% posiadają wzory wirowe (w ogólnej populacji stanowi to 28% wszystkich wzorów). Wzory łukowe są spotykane stosunkowo rzadko – zaledwie w 4%. Każdy ze wzorów ma dodatkowo swoje odmiany opisujące np. kierunek skrętu czy liczbę wirów bądź pętli. Co ciekawe – małpy cechują się liniami papilarnymi bardzo zbliżonymi w wyglądzie do ludzkich.

Kształty, w które układają się linie papilarne opisuje się za pomocą minucji, czyli cech charakterystycznych. Wyróżnia się następujące typy minucji: haczyk, linia przechodząca, linia szczątkowa, minucja typu „M”, mostek pojedynczy albo bliźniaczy, oczko pojedyncze albo podwójne, odcinek, punkt, rozwidlenie pojedyncze, podwójne albo potrójne, styk boczny, skrzyżowanie, trójnóg, początek i zakończenie (58% spotykanych minucji), złączenie pojedyncze, podwójne albo potrójne. W Polsce wystarczy zidentyfikowanie 12 cech wspólnych, aby określić czyjąś tożsamość na podstawie odcisku palca. W Niemczech jest to 8-12 minucji, we Francji 17. W przypadku nieuzyskania dostatecznych informacji z analizy minucji, wykorzystać można analizę krawędzi listewek skórnych (cechy krawędzioskopijne) lub analizę porów (cechy poroskopijne). Badania takie są jednak pracochłonne i często niemożliwe, dlatego przeważnie pod uwagę bierze się tylko pomiar odległości między tymi elementami.

źródło: pexels.com

Odcisk palca jest cechą biometryczną, która pozwala pozwala zobiektywizować proces identyfikacji przy bardzo łatwej rejestracji, magazynowaniu danych i ogólnej akceptacji społecznej. Pobieranie odcisków palców nie jest procesem inwazyjnym i czasochłonnym, może być przeprowadzone w sposób manualny lub automatyczny.

W polskim systemie klasyfikacji daktyloskopijnej do wzorów pętlicowych, wirowych i łukowych jako charakterystyczne zostały dodane także wzory namiotowe (łuk wyostrzony). Baza zebranych danych jest dostępna w Centralnej Registraturze Daktyloskopijnej Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji. W bazie znajdują się karty daktyloskopijne z odbitkami śladów linii papilarnych palców rąk i dłoni osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, nieletnich, którzy dopuścili się czynów zabronionych przez ustawę, zaklasyfikowanych jako przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego oraz niezidentyfikowanych zwłok. W registraturze korzysta się z systemu AFIS - Automated Fingerprint Identyfication System (rozwijany na świecie od lat 60 XX wieku), który służy do gromadzenia i przeszukiwania obrazów linii papilarnych. Bazy zawierają około 3 900 000 kart daktyloskopijnych (w tym około 116 000 śladów linii papilarnych nieznanych sprawców). W procesie identyfikacji śladów AFIS wskazuje kilka możliwych opcji, a do pełnej identyfikacji niezbędna jest wiedza eksperta. 

Odbitki linii papilarnych można w Polsce pobierać tylko w przypadkach ściśle określonych przez kodeks postępowania karnego, a od 2009 roku także podczas składania wniosku o wydanie paszportu.

Linie papilarne ujawnia się na miejscu zdarzenia najczęściej dzięki zastosowaniu proszku daktyloskopijnego lub odczynników aminokwasowych (ninhydryna, czerń amidowa, azotan srebra, DAB, luko zasada zieleni malachitowej). W przypadku użycia proszku (argentoratu) jego cienka warstwa przykleja się do substancji potowo-tłuszczowej pozostawionej po kontakcie części ciała z podłożem. W zależności od zabezpieczanej powierzchni stosowane są różne rodzaje proszków daktyloskopijnych – mogą to być proszki zwykłe, ferromagnetyczne lub fluorescencyjne. Po przyklejeniu się preparatu do śladu podlega on fotorejestracji, a następnie, za pomocą folii daktyloskopijnej, przeniesieniu na tło kontrastujące z zastosowanym proszkiem. Formalne wymogi zabezpieczania dowodów nakazują dołączenie metryczki z opisem: numerem śladu i nazwiskiem osoby zabezpieczającej.

Ślady można ujawnić także dzięki technice termalnej – ogrzaniu przez krótki czas powierzchni zawierającej ślad temperaturą ponad 300 °C przez 20 sekund, odpowiedniemu oświetleniu i sfotografowaniu śladu.

W toku oględzin miejsca zdarzenia poszukiwanie śladów daktyloskopijnych powinno koncentrować się na przedmiotach wpisujących się w hipotezy dotyczące modus operandi lub elementach o nienaturalnym położeniu czy śladach przemieszczenia.

Obecnie istotną problematyką w badaniach kryminalistycznych jest szacowanie wieku śladów linii papilarnych, czyli wpływu czynników zewnętrznych na jakość danego śladu (postępowanie procesu jego „starzenia się”).

Istnieją nauki zajmujące się badaniem odcisków elementów innych niż linie papilarne palców:

• cheiroskopia bada linie papilarne dłoni
• podoskopia bada linie papilarne stóp (artykuł z Problemów Kryminalistyki dotyczący śladów linii papilarnych stóp: Wzory linii papilarnych na stopach) lub ślady stóp w skarpetkach (bez butów)
• cheiloskopia analizuje czerwień wargową (ślady ust)
• otoskopia kryminalistyczna (konchoskopia) umożliwia identyfikację na podstawie śladu małżowiny usznej
• frontoskopia dotyczy oznaczania i porównywania śladów czoła i okolicznych części twarzy (identyfikacja na podstawie np. bruzd mimicznych i szczegółów poletkowej budowy skóry)
• gantiskopia dotyczy badań śladów dłoni w rękawiczkach

Bibliografia
Grzeszczyk C., Kryminalistyczne badania śladów linii papilarnych, Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji, Legionowo 1993
Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2005
Widacki J., Kryminalistyka, C.H. Beck, Warszawa 2016
http://clkp.policja.pl/clk/clkp/struktura/zaklad-daktyloskopii/65735,Zespol-CRD.html 

https://pl.wikipedia.org/wiki/Linie_papilarne